Lęk, a depresja

Współistnienie zaburzeń depresyjnych i lękowych to najczęstsze problemy psychiatryczne spotykane w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), stwierdzane nawet u 25% pacjentów. Według australijskich i nowozelandzkich danych u 1 na 10 pacjentów POZ pojawiają się objawy depresyjne, a wskaźnik wystąpienia depresji w ciągu życia wynosi w populacji 15%. Badania wskazują, że około 85% pacjentów z depresją przejawia znaczny lęk, a nawet 90% pacjentów z zaburzeniami lękowymi ma jednocześnie objawy depresyjne. Należy pamiętać także o fakcie, że w przebiegu depresji mogą pojawiać się objawy lękowe, najczęściej w formie tzw. lęku wolno płynącego, o przewlekłym, falującym charakterze. I choć symptomatologia może początkowo wydawać się niejasna i niespecyficzna, ważne jest, aby identyfikować i leczyć obie te choroby, gdyż nieleczone wiążą się ze znaczną współchorobowością i śmiertelnością.  

Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej są dobrze przygotowani do identyfikowania i podjęcia podstawowego leczenia tych zaburzeń, co jest tym istotniejsze, że pomimo zaleceń pacjent często jest niechętny do wizyty w poradni zdrowia psychicznego, bądź terminy oczekiwania na wizytę są bardzo długie.  

Prof. dr hab. n. med. Jerzy Samochowiec mówi: „Chcieliśmy, by jasno wybrzmiało: lekarz rodzinny może samodzielnie diagnozować oraz leczyć farmakologicznie depresję w postaci łagodnej i umiarkowanej, która wystąpiła u pacjentów będących pod jego opieką. Wytyczne poruszają ważną kwestię badań przesiewowych w kierunku zaburzeń depresyjnych, mówią o badaniach diagnostycznych możliwych do zastosowania przez lekarzy POZ oraz sposobach postępowania w przypadku rozpoznania depresji”. 

Jak wskazują wytyczne, każdy pacjent dotychczas nieleczony przeciwdepresyjnie powinien mieć przeprowadzony skrining za pomocą kwestionariusza PHQ-2:
1.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni odczuwałeś niewielkie zainteresowanie lub nie czerpałeś przyjemności z wykonywanych czynności?
2.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni odczuwałeś uczucie smutku, przygnębienia, beznadziei?
3.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni miałeś problem z zaśnięciem lub przerywany sen lub za długo spałeś?
4.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni odczuwałeś zmęczenie lub brak energii?
5.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni odczuwałeś brak apetytu lub przejadałeś się?
6.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni miałeś poczucie niezadowolenia z siebie, lub poczucie że zawiodłeś siebie lub swoich bliskich?
7.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni miałeś problem ze skoncentrowaniem się na prostych rzeczach jak czytanie gazety czy oglądanie telewizji?
8.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni ruszałeś się lub mówiłeś tak wolno, że było to zauważalne przez innych lub przeciwnie nie mogłeś usiedzieć w miejscu i ruszałeś się więcej niż zwykle?
9.    Jak często w ciągu ostatnich dwóch tygodni miałeś myśli, że lepiej by było umrzeć albo w jakiś sposób się raniłeś?
Do ustalenia rozpoznania należy wykorzystać dodatkowo dokładny wywiad i badania. 

Zarówno zaburzenie depresyjne, jak i specyficzne zaburzenie lękowe wymagają leczenia farmakologicznego i psychoterapeutycznego. 
Warunkiem skutecznego leczenia jest prowadzenie odpowiedniej edukacji pacjenta na temat choroby, zasad leczenia i zaleceń dotyczących zdrowego stylu życia. Edukacja powinna obejmować rozmowę z lekarzem, propozycję wsparcia psychologicznego oraz przekazanie materiałów, broszur o chorobie i terapii.
W doborze farmakoterapii w przypadku epizodu depresyjnego kluczowe jest uwzględnienie współchorobowości somatycznej oraz przyjmowanych leków. Leczeniem pierwszego wyboru są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak sertralina, fluoksetyna, escitalopram, citalopram, paroksetyna, fluwoksamina, natomiast w depresji z towarzyszącymi zaburzeniami lękowymi zaleca się używanie leków, w których profilu działania mieszczą się także zaburzenia lękowe: SSRI, wenlafaksyna, duloksetyna i trazodon. 

Jak wskazują wytyczne, przy wdrożeniu adekwatnej farmakoterapii jedynie część chorych odpowiada na zastosowane leczenie. Pacjentów, którzy nie odpowiedzieli na leczenie lekiem przeciwdepresyjnym stosowanym w zarejestrowanej dawce po 4–6 tygodniach (częściowa odpowiedź lub bez odpowiedzi na leczenie), należy skierować do psychiatry. Inne wskazania do bezpośredniej pilnej konsultacji psychiatrycznej to także depresja o ciężkim przebiegu, epizod depresyjny u kobiety w ciąży oraz pacjenci z ryzykiem samobójstwa.
    Nie należy bać się zgłaszanych przez pacjentów skarg psychicznych. Aktualnie mówi się o tym, że co 10. pacjent zgłaszający się do lekarza POZ ma problemy psychiczne, co przy utrudnionym dostępie do lekarzy psychiatrów sprawia, że to lekarz POZ pozostaje często jedynym, który może zaopiekować się tym pacjentem. To tym bardziej ważne, na podstawie amerykańskich badań widzimy dramatycznie rosnący odsetek dorosłych z objawami lęku lub depresji (z 36,4% do 41,5%).

Piśmiennictwo
1.    Przypadki depresji zdiagnozuje i wyleczy lekarz rodzinny. Rozmowa z prof. Jerzym Samochowcem. Dostępne na: https://pulsmedycyny.pl/przypadki-depresji-zdiagnozuje-i-wyleczy-lekarz-rodzinny-956303 
2.    Samochowiec J, Dudek D, Kucharska-Mazur J i wsp. Pharmacological treatment of a depressive episode and recurrent depressive disorder – guidelines of the Polish Psychiatric Association and the National Consultant for Adult Psychiatry. Psychiatr  Pol 2021; 220: 1–25.
3.    Samochowiec J, Dudek D, Kucharska-Mazur J i wsp. Wytyczne postępowania w depresji u dorosłych dla lekarzy rodzinnych. Dostępne na: https://www.cmkp.edu.pl/wp-content/uploads/2021/03/Zalacznik-PSYCHIATRIA.pdf 
4.    Tiller JWG. (2013), Depression and anxiety. Med J Aust 2013; 199 (S6): S28–S31.
5.    Tomaszewski K, Zarychta M, Bieńkowska A i wsp. Walidacja polskiej wersji językowej Patient Health Questionnaire-9 w populacji hospitalizowanych osób starszych. Psychiatr Pol 2011; XLV (2): 223–233.
6.    Vahratian A, Blumberg SJ, Terlizzi EP i wsp. Symptoms of Anxiety or Depressive Disorder and Use of Mental Health Care Among Adults During the COVID-19 Pandemic – United States, August 2020–February 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2021; 70: 490–494.