Psychiatria
Związek depresji i niepełnosprawności jest dwojaki: zarówno depresja może być przyczyną niepełnosprawności, jak i niepełnosprawność stać się przyczyną depresji. Jednocześnie poprawa stanu psychicznego wpływa na ogólny, także somatyczny stan pacjenta i odwrotnie.
Zaburzenia depresyjne powodują obniżenie funkcji poznawczych, anhedonię, spadek energii i aktywności życiowej, co w przypadku braku leczenia grozi zaniedbaniem stanu psychicznego i fizycznego, spadkiem masy ciała, a nawet upośledzeniem psychoruchowym i dalszymi konsekwencjami somatycznymi – obniżeniem progu bólowego, incydentami wieńcowymi i naczyniowo-mózgowymi, immunosupresją, osteoporozą i złamaniami patologicznymi. Analiza przeprowadzona przez Erica Lenze’a wskazuje także, że pacjenci cierpiący na depresję w mniejszym stopniu stosują się do zasad i systematyczności w trakcie leczenia chorób współistniejących, rzadziej uczestniczą w zabiegach rehabilitacyjnych i stosują się do zaleceń zmiany trybu życia, co zmniejsza szansę na poprawę ogólnego stanu zdrowia oraz poprawę długości i jakości życia.
Zaburzenia depresyjne mają także drugą stronę – częściej występują wśród osób z niepełnosprawnościami w porównaniu z populacją ogólną. Pomimo wielu akcji społecznych w Polsce niepełnosprawność fizyczna ciągle ogranicza bądź całkowicie wyklucza z udziału w wielu wydarzeniach, aktywnego spędzania czasu czy wykonywania satysfakcjonującej pracy zawodowej, a to powoduje spadek poczucia własnej wartości i sprawstwa i może stać się kolejnym czynnikiem ryzyka zaburzeń nastroju. Większość badań interwencyjnych wykazała znaczną poprawę samooceny osób z niepełnosprawnościami fizycznymi otrzymujących leki przeciwdepresyjne w stosunku z placebo, co może potwierdzać hipotezy dotyczące silnego związku depresji z pogorszeniem stanu pacjentów niepełnosprawnych fizycznie. Również wśród starszych osób z niepełnosprawnością intelektualną zaburzenia psychiczne, w tym depresja, zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe i otępienie, są częste i dotyczą do 40% pacjentów, jak wskazują wyniki badań przeprowadzonych w tej populacji. Warto wspomnieć, że ryzyko zachorowania na depresję wzrasta, gdy jest ona nabyta, a nie wrodzona.
Niezwykle ważne w diagnostyce i leczeniu epizodu depresji symptomem są myśli i zamiary samobójcze pacjenta, występujące okresowo nawet u 80% chorych. Myśli suicydalne mogą pojawić się niezależnie od zaburzeń psychicznych, jednak ocenia się, że depresja jest wiodącą przyczyną prób i dokonanych zamachów samobójczych na świecie – ryzyko samobójstwa wg różnych statystyk szacowane jest na 15–20%. Bardzo często pacjentom towarzyszą negatywne myśli i poczucie braku sensu istnienia oraz bezradności. Według danych Komendy Policji w 2019 r. w Polsce zarejestrowano niemal 12 tysięcy zamachów samobójczych i 5255 zgonów w wyniku popełnionego samobójstwa – jedna piąta z tych osób była leczona psychiatrycznie. Powyższe liczby prezentują oficjalne zgłoszenia, tymczasem można przypuszczać, że wiele popełnionych prób samobójczych nigdy nie zostało zgłoszonych, zatem faktyczna skala zjawiska może być wielokrotnie większa.
W codziennej praktyce medycznej warto pamiętać o czynnikach ryzyka podjęcia próby samobójczej, wśród których wymienia się m.in. nawracające epizody depresji, zaburzenia osobowości, wcześniejszą hospitalizację psychiatryczną, status bezrobotnego, samobójstwa w rodzinie, myśli rezygnacyjne czy obecność innych chorób psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe, nadużywanie substancji psychoaktywnych, przewlekłe choroby fizyczne, stresujące wydarzenie życiowe i izolację społeczną.
Dane z piśmiennictwa wskazują, że duża część pacjentów, którzy zmarli w wyniku samobójstwa, skontaktowała się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej w ciągu trzech miesięcy poprzedzających śmierć, a dużo rzadziej korzystała z opieki psychiatry. Sugeruje to, że lekarz rodzinny może mieć często jako jedyny szansę, aby określić ryzyko suicydalne u pacjenta i ewentualnie podjąć wczesną interwencję. Lekarze pierwszego kontaktu zostali zidentyfikowani jako jedni z kluczowych potencjalnych strażników w działaniach zapobiegających samobójstwom.
Piśmiennictwo:
