Kardiologia
Ze względu na bezpieczeństwo stosowania oraz poparcie skuteczności licznymi dowodami naukowymi, naturalne suplementy zyskują coraz większą popularność. Jednak część z tych preparatów wciąż wymaga wnikliwej oceny w dużych, prospektywnych badaniach klinicznych z randomizacją w celu określenia ich mechanizmów działania, potencjalnych odległych działań niepożądanych oraz odpowiedniego dawkowania.
Podstawowym postępowaniem umożliwiającym osiągnięcie docelowe wartości cholesterolu jest jednak zmiana stylu życia obejmująca zdrową, zbilansowaną dietę i aktywność fizyczną. Chory powinien zredukować spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, a także unikać pokarmów bogatych w izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych.
W diecie osób z hipercholesterolemią zaleca się zwiększenie ilości spożywanych niezbędnych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 (EPA, DHA), stanoli roślinnych (ok. 2 g/dzień) oraz rozpuszczalnej frakcji włókna pokarmowego.
Według badań obserwacyjnych spożywanie produktów bogatych w kwasy omega-3 (ryba minimum 2 razy w tygodniu, orzechy włoskie, nasiona chia, oleje lniany i rzepakowy) nie wywiera większego wpływu na metabolizm lipoprotein, ale wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych oraz udaru. Olej rybny zawiera kwasy EPA/DHA. W badaniach wykazano brak istotnego wpływu jego stosowania na stężenie cholesterolu całkowitego, wartości cholesterolu frakcji lipoprotein o małej gęstości (low-density lipoprotein cholesterol – LDL-C) oraz frakcji lipoprotein o dużej gęstości (high-density lipoprotein cholesterol – HDL-C) [4]. Wykazano korzystne działanie oleju rybnego u osób z łagodną hipertriglicerydemią, którego spożywanie umożliwiło redukcję stężenia triglicerydów średnio o 14%. W innym badaniu stosowanie kwasów omega-3 przekładało się na redukcję poziomu triglicerydów nawet o 15–40% w stosunku do wartości wyjściowej, zależnie od wielkości stosowanej dawki. Warto odnotować, że związki te nie wywierały jednak wpływu na stężenia LDL-C i HDL-C. Ponadto udowodniono, że wspomniane związki spowolniają tworzenie i wzrost blaszki miażdżycowej. Do pozostałych efektów wywieranych przez te preparaty należą hamowanie agregacji płytek krwi oraz redukcja wartości ciśnienia tętniczego w mechanizmie hamowanie czynników wazoatywnych.
Fitosterole i fitostanole (np. sitostanol, kampestanol) to związki pochodzenia roślinnego. Można je znaleźć w niektórych produktach spożywczych, takich jak oleje roślinne, rośliny strączkowe, nasiona słonecznika, sezam. Są także dodawane do niektórych margaryn i jogurtów. Ich mechanizm działania polega na zmniejszeniu wchłaniania cholesterolu w jelitach na drodze konkurencji i zwiększeniu jego wydalania z kałem. Spożycie w dawce 2 g/dobę umożliwia redukcję jedynie w zakresie LDL-C o ok. 10% w stosunku do wartości wyjściowych. Zatem preparaty te są znacznie mniej skuteczne od leków syntetycznych. Należy zwrócić uwagę na fakt, że spożywane w większej ilości mogą zaburzać wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A, D, E, oraz K.
Aktualne wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego wymieniają preparaty ze sfermentowanego czerwonego ryżu w swoich zaleceniach dotyczących modyfikacji stylu życia. Monakolina K występująca w czerwonym ryżu drożdżowym nazywana jest naturalną lowastatyną. Powstaje podczas fermentacji grzyba Monascus purpureus na ziarnach ryżu. Badania wykazały zdolność tej substancji do obniżenia poziomu triglicerydów, a także redukcji LDL-C nawet o ponad 30% w stosunku do wartości wyjściowej, w zależności od dawki. Stosowanie monakoliny można rozważyć głównie u pacjentów z grupy niskiego lub umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego. Dotychczas nie zbadano wnikliwie odległych skutków i bezpieczeństwa przyjmowania tego preparatu. Pojawiają się doniesienia dotyczące działań ubocznych podobnych do towarzyszących przyjmowaniu statyn oraz o możliwości zanieczyszczeniu produktu. Należy pamiętać, że podstawę leczenia stanowi modyfikacja stylu życia, a wykorzystanie powyższego preparatu może stanowić jedynie uzupełnienie tego elementu terapii i nie powinno go zupełnie zastąpić.
Owies i jęczmień zawierają β-glukan, czyli frakcję włókna rozpuszczalnego. Związek ten zmniejsza wychwyt cholesterolu w jelitach, stymuluje jego konwersję do kwasów żółciowych oraz hamuje ich ponowną reabsorpcję. W ten sposób produkty bogate w ten związek mogą przyczyniać się nie tylko do obniżenia wartości cholesterolu całkowitego, LDL-C i poziomu triglicerydów, ale także do zmniejszenia obwodu talii oraz obniżenia ciśnienia tętniczego. Dawka konieczna do uzyskania klinicznie istotnej redukcji LDL-C w przedziale 3–5% waha się w zakresie 3–10 g/dobę.
Izoflawony i fitoestrogeny to substancje występujące w soi o działaniu obniżającym stężenie cholesterolu. Jednak interpretacja wyników badań dotyczących efektu hipolipemizującego soi pozostaje przedmiotem dyskusji ze względu na liczne sprzeczne doniesienia.
Działanie hipolipemizujące probiotyków polega na aktywacji hydrolazy soli żółciowych, która przeprowadza dekoniugację kwasów żółciowych. Udowodniono wpływ głownie na stężenia LDL-C oraz triglicerydów w postaci redukcji o odpowiednio 7,8 mg/dl i 7,3 mg/dl. Nie wykazano istotnych zmian w zakresie pozostałych składowych lipidogramu. Preparaty o najwyższej skuteczności w postaci żelu lub mikrogranulek zwierają szczepy takie jak: Lactobacillus gasseri, Lactobacillus acidphilus, Bifido-bacterium i Streptococcus termophilus.
Mimo że statyny pozostają lekami hipolipemizującymi pierwszego wyboru, suplementy diety uznano za alternatywną (w wybranych przypadkach) dla standardowej farmakoterapii strategię profilaktyki i/lub leczenia dyslipidemii, o minimalnych działaniach ubocznych i toksyczności. Należy jednak pamiętać, że wykorzystanie tych preparatów jako alternatywy dla leczenia statyną powinno dotyczyć jedynie pacjentów z niskim lub umiarkowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym, ewentualnie osób z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym, u których wyjściowy LDL-C nie przekracza 100 mg/dl. Ponadto warto upewnić się, że pacjent stosuje preparat bezpieczny i o potwierdzonej w badaniach klinicznych skuteczności działania.
Pomimo przedstawionych powyżej dowodów na skuteczność różnych związków warto podkreślić, że to statyny pozostają najskuteczniejszym i najlepiej przebadanym narzędziem w walce z zaburzeniami lipidowymi.
Piśmiennictwo
000646406/03/2024
