Urologia
Według danych epidemiologicznych w krajach wysoko uprzemysłowionych 1 z 6 mężczyzn zachoruje na raka stercza. W Stanach Zjednoczonych każdego roku diagnozowanych jest ponad 220 tys. nowych chorych, a w Polsce liczba ta sięga około 20 tys. Obecnie coraz częściej udaje się zdiagnozować chorobę we wczesnym stadium zaawansowania, nadal jednak liczba osób z rozpoznaniem raka stercza charakteryzujących się wysokim ryzykiem progresji jest znaczna [1, 2].
Najczęściej stosowaną metodą leczenia w przypadku raka stercza jest radykalna prostatektomia. U 20-40% chorych z nowotworem o patologicznych cechach dużego ryzyka po leczeniu radykalnym występuje wznowa biochemiczna [3]. Wznowa biochemiczna dotyczy nawrotu raka, który przebiega bezobjawowo - brakuje klinicznego, patologicznego, obrazowego potwierdzenia przetrwałej choroby nowotworowej lub wznowy, a jedyną manifestacją procesu nowotworowego jest narastanie stężenia swoistego antygenu sterczowego (prostate-specific antigen – PSA). Swoisty antygen sterczowy wytwarzany przez komórki nabłonka gruczołowego stercza oraz w śladowych ilościach przez komórki nabłonka pęcherzyków nasiennych, pęcherza moczowego i gruczołów Skenego od lat 80. ubiegłego wieku jest uznawany za swoisty dla tkanki stercza nowotworowy marker raka gruczołu krokowego. Na wznowę biochemiczną wskazuje stężenie PSA > 0,2 ng/ml stwierdozne w dwóch kolejnych badaniach.
Wznowa biochemiczna może być objawem miejscowego nawrotu i/lub obecności przerzutów do odległych narządów. U pacjentów, u których doszło do wznowy biochemicznej, podstawowe znaczenie dla dalszego postępowania ma określenie, czy nawrót raka stercza ma charakter miejscowy, czy też wiąże się z obecnością przerzutów odległych. U połowy chorych, u których doszło do wznowy po prostatektomii radykalnej, ma ona charakter miejscowy [3]. W przypadku nawrotu miejscowego wznowa biochemiczna charakteryzuje się zwykle powolnym i późniejszym wzrostem stężenia PSA, natomiast jeśli wzrost stężenia tego markera jest szybszy i wcześniejszy, zazwyczaj stanowi objaw rozsiewu choroby. Czas do podwojenia wartości stężenia PSA (PSA DT) świadczący o wznowie miejscowej wynosi ≥ 11, natomiast na przerzuty wskazuje PSA DT < 3-6 miesięcy. Tempo wzrostu PSA (PSA V) < 0,75 ng/ml/rok jest charakterystyczne dla wznowy miejscowej, zaś > 0,75 ng/ml/rok dla rozsiewu [3-6].
U połowy chorych, u których doszło do wznowy biochemicznej po prostatektomii radykalnej, ma ona charakter miejscowy. Wznowę miejscową rozpoznaje się na podstawie obecności komórek raka stercza w materiale z biopsji w okresie co najmniej 18 miesięcy od zakończenia leczenia, przy jednoczesnym braku cech choroby uogólnionej w badaniach obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny lub scyntygrafia kości).
Optymalna strategia postępowania w przypadku wznowy biochemicznej dotycząca leczenia miejscowego oraz systemowego powinna być zindywidualizowana i stanowić efekt współpracy onkologa i chirurga.
Piśmiennictwo
1. Schwarz R., Graefen M., Krüll A. Therapy of treatment failure after curative treatment of prostate cancer. EAU–EBU Update Series 2006; 4: 228–240.
2. Wojciechowska U., Didkowska J., Michałek I. i wsp. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2018 roku. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2020.
3. Starownik R. Wznowa biochemiczna po leczeniu radykalnym raka gruczołu krokowego – ograniczone możliwości diagnostyczne. Onkologia po Dyplomie 1015; 3.
4. Jhaveri F.M., Klein E.A. How to explore the patient with a rising PSA after radical prostatectomy: defining local versus systemic failure. Semin Urol Oncol 1999; 17: 130-134.
5. Lange P.H., Ercole C.J., Lightner D.J. The value of serum prostate specific antigen determinations before and after radical prostatectomy. J Urol 1989; 141: 873-879.
6. Pound C.R., Partin A.W., Eisenberger M.A. et al. Natural history of progression after PSA elevation following radical prostatectomy JAMA 1999; 281: 1591-1597.
636970/01/24
